اغلب انسان ها براي تفكر، نياز به ( يك ) انگيزه دارند ، بر خلاف متفكران كه از فكر كردن لذت مي برند ، عموم مردم تنها در صورت ايجاد يك نياز، به تفكر روي مي آورند و پس از برطرف شدن اين نياز ، روند تفكر متمركز متوقف مي شود . بنابراين يكي از راههاي پرورش نيروي تفكر و جهت دادن به آن ، اين است كه شخص را در موقعيت ويژه اي قرار دهيم تا نيازي در او بيدار شود و براي بر طرف كردنش شروع به تفكر كند . اما روش هاي ديگري هم براي ايجاد انگيزه تفكر در اشخاص وجود دارد . يكي از اين روش ها بازي و مسابقه فكري است . در اين روش از عوامل انگيزشي، نظيرجذابيت فضاي بازي يا مسابقه ، جايزه ، شهرت و محبوبيت و … استفاده مي شود . البته بازي و مسابقه
هر يك فضاي خاص خود را دارند . بازي ها معمولا به صورت خود انگيخته انجام مي شوند و هدف، معمولا تفريح و سرگرمي است اما در مسابقات، عامل حركت، متفاوت بوده و رقابت افزايش مي يابد ، كه خود يك عامل انگيزشي است ، اين وجه رقابتي در پارامترهايي نظير كيفيت ( مهارت ) ، سرعت ( زمان ) ، قدرت و … نهفته است .
مسابقه ، فضايي كنترل شده را فراهم مي آورد به طوري كه شركت كنندگان را قادر مي سازد توانمندي هاي خويش را از زواياي خاص ارتقا بخشند ( آموزش غير مستقيم ) .
در مسابقه، تمركز افزايش مي يابد . در يادگيري به طريق معمول ، تمركز مشكل است اما در بازي يا مسابقه در صورتي كه انگيزه كافي براي پيشروي و كسب نتيجه وجود داشته باشد . لذتي از تمركز ايجاد مي شود كه نتيجه آن فراتر رفتن از مرز توانايي هاي معمول است .
فرد تلاش مي كند از آن چه هست فراتر رود و تلاش جهت يافته وي براي كسب يك ركورد ، قوي تر بودن ، سريعتر بودن يا بهتر فكر كردن افزايش مي يابد .
در بازي ها ، مسابقات ، حواس پنچ گانه به ويژه بينايي و شنوايي از اهميت ويژه اي برخوردارند . مسابقه، سبب مي شود فرد كه به طور معمول در زندگي بر يكي از حواس خود بيش از بقيه تكيه دارد ، به تقويت ديگر حواس خود بپردازد . از طرف ديگر، مسابقه مي تواند طوري طراحي شود كه در جهت تقويت حواس فرد عمل كند . بازي ها يا مسابقات فكري هم مي توانند بستري را فراهم آورند كه فرد ذهن خود را در جهتي خاص به كار گيرد . و در اين راه نهايت سعي خود را در حداكثر استفاده از توان ذهني اش بنمايد . علاوه بر آن بازي و مسابقه شكل ديگري از موضوع را ارائه مي كنند كه تاثير آن بيشتر در ناخود آگاه به جا مي ماند .
از ذيگر فوايد مسابقه، درك ارزش زمان و سرعت است ، از آن جاكه اكثر بازي ها داراي محدوديت زماني هستند و كسب نتيجه در مقطعي از زمان مورد نظر است، بنابر اين افراد به سمت استفاده از حداكثر قابليت ها در حد اقل زمان سوق داده مي شوند . سرعت ناشي از محدوديت وقت عامل ايجاد هيجان ، خلاقيت ، انگيزه ، رقابت بيشتر است البته گاهي سرعت زياد براي افرادي كه نتوانند خود را تطبيق دهند اثر معكوس دارد و احساسي از عدم توانايي ايجاد مي كند اما در عين حال مي تواند انگيزه اي شود براي كسب مهارت و توانايي در اين حوزه ، يعني فرد با تمرين سعي كند مطلوب مورد نظر را در محدوده زماني كوتاه‌تري به انجام برساند كه البته در اين زمينه، فرد بايد درباره مزاياي سرعت بالاي‌كار و نقش آن در ايجاد خلاقيت يا مهارتي خاص توجيه شده باشد .
يكي ديگر از مسائل مهم در مسابقات(به ويژه در انواع گروهي )هدف مشترك است . هدف مشترك، آن چيزي است كه به كل اعضا، انگيزه جمع شدن و انگيزه بازي و ادامه آن در يك گروه را مي دهد . در يك بازي ، افراد مي توانند هدف شخصي داشته باشند وبه امتيازهايي دست پيدا كنند .( مثلا در بازي فوتبال دست يا بي به گل ) اما در نهايت، برنده كل تيم است . عدم وجود يك هدف مشترك، عامل حركت ، پيشروي و همكاري را از گروه سلب مي‌كند و حتي موجب توقف مي شود . چه بسا تيم هايي كه عدم موفقيت مربي در پرورش هدف مشترك ، منجر به شكست آنها شده است . بازي هاي گروهي و مسابقات تيمي به افراد ياد مي دهند كه چگونه توانايي هاي فردي خود را در جهت صلاح گروه به كار گيرند و هدف شخصي خود را در هدف جمعي تيم خود ذوب مي‌كنند .
از مزاياي ديگر مسابقه ،آن است كه براي سنين مختلف ، قابل طراحي و اجراست وبه كمك آن مي توان نيروي تفكر را در سنين مختلف به حركت در آورد و اين در حالي است كه كنجكاوي طبيعي انسان (كه انگيزه اي است براي پرسش و محرك تفكر) معمولا در اواخر دوران كودكي، اشباع شده و متوقف مي گردد . از طرفي نيازمندي هاي انسان در شرايط طبيعي ، براي هر شخص ، محدود است ، بنا براين انگيزه او براي فكر كردن در دايره اي به همان وسعت محدود مي گردد .
مسابقات تفكري را از زواياي مختلف مي توان طبقه بندي كرد . به عنوان مثال درزمينه به كار گيري ذهن يا جسم ، اين مسابقات به سه دسته تقسيم مي شوند : ذهني محض( نظير حل معما و شطرنج)، ذهني- جسمي( نظير اسباب بازي هاي فكري )و جسمي- ذهني( نظير برخي مسابقات فكري ) . از زوايه روش و سيستم به كار گيري تفكر مي توان اين مسابقات را به رده هاي تفكر استراتژيك ( نظير شطرنج ) ،حل مسئله( نظير بازهاي رياضي ، معما و…)، تفكر خلاق ( مانند ساخت يك سازه اسباب بازي با ابزار محدود ) و … تقسيم بندي كرد.
همكاري و تعداد افراد ، اين بازي ها و مسابقات به رده هاي زيرتقسيم مي‌شوند: انفرادي( نظير مكعب روبيك و.. ) ، گروهي ( نظير مسابقاتي كه مجموع امتيازات اعضا يك گروه برنده را مشخص مي كند و تيمي ( نظير مسابقاتي كه نتيجه آن به همكاري مناسب ميان اعضاي گروه وابسته است ) . مسابقات فكري را از زاويه رده سني مخاطبان هم مي توان تقسيم بندي كرد. برخي مسابقات بدون ابزار انجام
مي شوند و برخي ديگر نيازمند ابزار هستند . از زاويه مكاني برخي در فضاي بسته و برخي در فضاي آزاد انجام مي شوند .
به طور كلي ، مسابقات فكري از هر رده اي كه باشند ، فوايد خود را دارند . اين مسابقات همگي، جنبه انگيزشي براي به كار گيري و فعال سازي تفكر هستند . علاوه بر آن، تفكر را از يك فعاليت صرفا ذهني خارج ساخته و آن را در فضاي عمل نشان مي دهند . برخي از اين مسابقات ، شيوه هاي خاص تفكر، مانند تفكر جسمي را آموزش مي دهند . همچنين توانايي ها و قابليت هاي مديريتي _ ارتباطي را كه ريشه تفكري دارند تقويت مي كنند .
در بازي نتيجه چندان مهم نيست ، طي فرآيند، مهم است و برد و باخت انگيزه اي است براي رسيدن به شور و حال. در ضمن ، افراد تعيين كننده تر از ابعاد بازي و تاثير گذارتر از قواعد بازي هستند . مسابقه در عين حال كه از ويژگي هاي بازي برخوردار است ( مانند تعامل بين افراد ) ، ولي نتيجه اهميت بسياري دارد . در واقع فرآيند در خدمت نتيجه مورد نظر است . مسابقه جدي تر ، شورو حال آن بيشتر است و تفكر در مسابقه بيشتر استراتژيك است، در مسابقه مبارزه نمود بيشتري پيدا مي كند .
