در بين هزاران نفر از مردم دنيا و شايد بتوان گفت ميان ميليونها نفر، اسم «ادوارد دوبونو» سمبلي از خلاقيت و نوانديشي است. دكتر ادوارد دوبونو يكي از افراد نادر است كه تأثير قابل توجهي بر روش فكري بشر گذاشته و از جنبه‌هاي مختلف، او يكي از متفكرين در سطح بين‌الملل مي‌باشد. از ويژگي‌هاي كار او پاسخگويي به طيفي گسترده مي‌باشد، به طوري كه دانش‌آموختگانش از كودكان پنج ساله تا مديران ارشد برجسته‌ترين شركت‌هاي بين‌المللي مي‌باشند.
دكتر ادوارد دوبونو بزرگترين برنامه كار آموزش مستقيم تفكر در مدارس را اداره مي‌كند. بعضي از كشورها مانند ونزوئلا آن را در تمام مدارس اجباري نموده‌اند و در كانادا ، آمريكا، چين و روسيه در حال رشد رو به افزون است. پنج دانشكده از دانشگاه‌هاي بوئينس‌آيرس (آرژانتين) كتابهاي او را به عنوان كتب درسي خود استفاده مي‌كنند.
آموزش‌هاي دكتر ادوارد دوبونو در زمينة تفكر توسط شركت‌هاي مشهوري مانند NTT، دوپونت اريكسون، امريكن استاندارد، شل و اِكسون مورد توجه قرار گرفته است. روش «شش كلاه» وي در بسياري از شركت‌ها مانند IBM و پرودنتيال در حال حاضر مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
خدمت ويژه دكتر دوبونو، دست يابي به نكات اعجاب‌انگيز خلاقيت بوده و عمده فعاليت‌هايش را بر اين اساس قرار داده است. او نشان داده است كه خلاقيت عكس‌العمل لازمي در يك سيستم خودانگيختة اطلاعات مي‌باشد.
كتاب اصلي او «مكانيزم ذهن» مي‌باشد كه در سال 1969 منتشر شد. در اين كتاب او نشان داد كه چگونه شبكه اعصاب در مغز نمونه‌هاي متقارن را به صورت ادراك حسي ما ثبت مي‌كنند.
فيزيك‌دان برجسته، پروفسور «موري ژِلمن» در بارة او مي‌گويد: «ده‌ها سال بود كه رياضي‌دان‌ها مشكلات زيادي راجع به تئوري‌هاي اغتشاش و سيستم‌هاي غير خطي و خودانگيخته داشتند كه دوبونو گام مهمي در روشن كردن اين موضوعات برداشت.
از اين ديدگاه دوبونو عقايد و ابزار تفكر جانبي را پايه گذاري كرد. نكته قابل توجه درباره كتابهاي او اين است كه كتاب‌هايش در محدودة مباحث دانشگاهي باقي نماندند و به صورت تمرين‌هاي كاربردي و قابل استفاده براي همه سنين از كودكي تا بزرگسالي درآمدند.
نظر خود وي درباره نوانديشي چنين است:
«تفكر سنتي بر پايه تحليل، قضاوت و بحث و جدل مي‌باشد. اين قواعد در يك سيستم پايدار و همچنين براي شناسايي موقعيت‌هاي استاندارد و احتياجات مربوط به آن كافي هستند. اما اين روش‌ها در دنياي پر تغيير كنوني قابل اجرا نيستند؛ چرا كه راه حل‌هاي استاندارد همواره كاربرد نخواهند داشت. در واقع يك نياز جهاني گسترده براي تفكري وجود دارد كه خلاق و سازنده باشد و بتواند راه‌هاي پيشرفت و ترقي را هموار ساخته و بپيمايد. بسياري از مشكلات اساسي در دنيا بوسيله برطرف كردن علت‌ها حل نمي‌شوند، بلكه لازم است راهي براي حركت به جلو طراحي كنيم؛ هرچند كه علت باقي مانده باشد.»
از دكتر ادوارد دوبونو دعوت به عمل آمد تا همايش‌هايي را مثل «انستيتو مخترعين»، «كنفرانس حقوق كشورهاي مشترك‌المنافع»، «اتحاديه شمش آمريكان، «كنفرانس جهاني پزشكي حوادث»، «اجتماع اقتصاد جهاني» و «جامعه مديران اطلاعات» را اداره كند. او در سال 1989 رياست همايش اعطاي جايزه نوبل را در پايتخت كره جنوبي به عهده داشت.
او باني و مدير اتحاديه تحقيق ادراكي و مركز مطالعات تفكر و مؤسسه سيتو (تشكيلات تفكر مستقل فرا مليتي ) است كه بعنوان نوعي صليب سرخ فكري، جهت تامين تفكر خلاق مسائل و موضوعات، بنياد نهاده شد. از او دعوت به عمل آمده است تا در 45 كشور جهان به كار و ارائه كنفرانس بپردازد. او بيش از شصت كتاب به رشته تحرير در آورده كه به بيش از 24زبان ترجمه شده است.
او 2 برنامه تلويزيوني ساخته يكي «دوره آموزشي دوبونو در تفكر» برايBBC و ديگري «متفكران بزرگ» براي شبكه آلمان.
او مخترع «بازي L» است كه گفته مي‌شود ساده‌ترين بازي واقعي است كه تا كنون اختراع گرديده است. شايد شهرت او بيشتر مديون اصطلاح «تفكر جانبي» (LATERAL THINKING) باشد كه در فرهنگ اكسفورد نيز وارد شده است.
طي تحقيقي كه سال 1996 «انجمن خلاقان اروپا» انجام داد ميني بر اينكه چه كسي بيشترين تأثير را در زمينة خلاقيت بر اعضاء انجمن گذاشته است، اين نام دكتر دوبونو بود كه پيش از بقيه آمد، به طوري كه آنها از مؤسسه اتحاديه منجمين بين‌المللي در ماساچوست (آمريكا) خواستند كه يك سياره را به اسم او نامگذاري كند.!
«آلكس كارول» رئيس شركت «يانگ و روبيكن» در مورد وي مي‌گويد: «پيچيدگي عصر حاضر و زندگي كنوني، بيان‌گر آن است كه آموزش‌هاي دوبونو براي بشر ضروري مي‌باشند.»
«فيليپ اسميت» رئيس شركت «جنرال فودز» نيز گفته است: «ما درگير فرضيات گذشته براي بوجود آوردن آينده شده‌ايم. دوبونو به ما مي‌آموزد كه چنين فرضياتي را به چالش گرفته و راه‌حل‌هاي نوين و خلاقانه جهت حل مسايل ارائه دهيم.»
چكيدة نظرات ادوارد دوبونو در اين جمله آمده است كه:
«تفكر مي‌تواند و بايد آموزش داده شود؛ اگر ما نيازهاي جهانِ سريع و متغير كنوني را درك كنيم»
سايت اصلي ادوارد دوبونو عبارتست از: www.edwdebono.com . اين سايت داراي قسمت‌هاي گوناگوني است كه برخي از آنها عبارتند از: منطقه آموزشي، معلمين، كتب و بازي‌ها.
معرفي چند كتاب اثر دوبونو
تفكر جانبي
در اين كتاب يك روش تفكري خاص كه به نام روش «تفكر جانبي» نامگذاري شده، توضيح و تشريح مي‌شود. روش تفكر جانبي را مي توان سازندة زير ساختار تفكر خلاق دانست؛ تمريني جهت آماده شدن براي انجام تفكر خلاق و حصول ايده.
در ابتداي اين كتاب، توضيحاتي درباره مكانيسم و نحوه عمل ذهن، در مواجهه با موضوعات داده شده است. دوبونو عقيده دارد كه ذهن بخاطر داشتن كليشه، نمي تواند بسياري از موضوعات را به نوعي ديگر ببيند و تفكر جانبي روشي است كه ذهن را از اين كليشه‌ها رها ساخته و امكان نوعي ديگر ديدن را به طور عملي براي آن ميسر مي‌سازد.
درفصول بعدي كتاب، نويسنده روش‌ها و تكنيك‌هاي مختلف تفكر جانبي را ارائه نموده و تمريناتي را جهت فهم آنها بيان داشته است و نيز راهنمايي‌هاي بسياري خطاب به مدرسين اين روش‌ها جهت انتقال بهتر اين موضوعات به دانشجويان نموده است.
اين كتاب را كتاب آموزش خلاقيت نيز مي‌نامند.
تفكر عملي
اين كتاب نتيجة يك تحقيقات ميداني است. در اين كتاب دوبونو آزمايشي را انجام مي‌دهد و با حدسياتي كه مشاهده‌گران آزمايش داشته‌اند به يك‌سري فرضيات و تئوري‌هايي دست مي‌زند. آزمايش به اين شرح است كه استوانه‌اي سياه بر روي ميزي افقي قرار دارد كه ناگهان (بدون آنكه كسي نزديك شود يا ميز تكان بخورد) مي‌افتد. اين آزمايش مشاهده‌گران زيادي با سطوح تحصيلي متفاوت داشته كه هر كس حدس خود را دربارة علت افتادن استوانه بيان مي‌دارد.
دوبونو با تجزيه و تحليل اين پاسخ‌ها به يك‌سري نظراتي دست مي‌يابد كه از جمله اين نظرات مي‌توان به اقسام پنج گانه خطا و اقسام چهار گانه درست، روش‌هاي يادگيري و اقسام فهميدن اشاره كرد.
در ادامه مكانيزم تفكر بيان مي‌شود كه عبارتست از: حركت ذهن از يك انگاره (IDEA) به انگاره ديگر كه اين حركت به دو شكل امكان پذير است: امتداد يا اتصال. در امتداد انگاره دوم مرتبط با انگارة اول است و در اتصال ارتباطي به يكديگر ندارند. افراد متفكر و خلاق تفكرشان از شيوه اتصال است و مي‌توانند انديشه‌شان را در مورد موضوع گسترش دهند. تفكر از شيوه اتصال با كاهش سرعت ذهن و ايجاد مكث امكان پذير است.
در ادامه راه‌هاي مهارت يافتن در تفكر شرح داده مي‌شود كه عبارتند از : مزاح و شوخي، معلومات، شكستن قالب‌هاي ذهني و تخيل. در خاتمه، نقش و اهميت توجه در تفكر شرح داده مي‌شود كه تفكر از حوزه توجه ما شكل مي‌گيرد و با غني كردن حوزة توجه از انگاره‌هاي ارزشمند، به تفكر بهتري دست مي‌يابيم.
شش كلاه براي فكر كردن
در اين كتاب شش روش گوناگون تفكر بيان مي‌شوند كه عبارتند از: انفعالي، احساسي، خوش‌بينانه، بدبينانه، خلاق و منطقي. هر كدام از اين روش‌ها براي حل يك‌سري از مسايل جوابگو هستند و هركدام از رويكردي خاص وارد موضوع مي‌شوند كه با يكديگر متفاوت و بعضاً ضد يكديگر هستند. يكي از مشكلات ما در تفكر اين است كه در يك لحظه هم مي‌خواهيم منطقي باشيم و هم خلاق، هم خوش‌بين‌باشيم و هم بد‌بين كه باعث آشفتگي ذهن مي‌شود. دوبونو با معرفي عملكرد و كاربرد هركدام از اين روش‌ها به ما اين امكان را مي‌دهد كه بتوانيم روش‌هاي گوناگون تفكر را از يكديگر تفكيك كرده و براي هر نوع مسئله از روش و يا تركيب روش‌هاي متناسب استفاده كرد.
